Στα άδυτα της Αίγινας του Αλέξανδρου Ροδάκη & του Διονύση Σοτοβίκη

Στα άδυτα της Αίγινας του Αλέξανδρου Ροδάκη & του Διονύση Σοτοβίκη

Ο μύθος της αλήθειας

«Αλήθειες για να τις χαίρεται κανείς όπως βγαίνουνε και πάλι στο φως της σημερινής ζωής. […] και που όποιος θελήσει να τις προσέξει ίσως καταλάβει πώς μέσα από αυτές μπορεί να κερδίσει ο καθένας μας, ακόμα και τώρα (-στην άσχημα «ιδιότροπη» εποχή μας) την αληθινή του υπόσταση σαν άνθρωπος και ταυτόχρονα την καλλιτεχνική του σωφροσύνη.»_^*1

Άρης Κωνσταντινίδης

“Ανάσα βαθιά, άλμα και βουτάς. Το πέρασμα στενό, τα χέρια κολλημένα στο σώμα, καταδύομαι και μπαίνω κατευθείαν στα βαθιά.“

Βουτιά στα άδυτα σε μία από τις πιο αλλόκοτες ιστορίες της αρχιτεκτονικής όπως μου εμπιστεύτηκαν οι μυημένοι στο χώρο της αρχιτεκτονικής: «-Δεν ξέρουμε τι ακριβώς συμβαίνει με το σπίτι του Ροδάκη, κάτι αλλόκοτο. Ωστόσο αποτελεί αρχιτεκτονικό μνημείο αναφοράς για την λαϊκή αρχιτεκτονική, πρέπει να το δεις από κοντά. Είναι ανοιχτό προς όλους τους επισκέπτες.»

Στενά συνδεδεμένη με την αρχιτεκτονική αλλά προσεγγίζοντας την, από το δικό μου επιστημονικό πεδίο, αυτό της ανθρωπολογίας, μου φάνηκε από την αρχή σχεδόν αυτονόητο, αυτό που συμβαίνει. Τίποτα αλλόκοτο, τίποτα περίεργο. Το αυτονόητο, το πιο απλό. Το «φυσιολογικό» που έχει πάψει να συμβαίνει. Δεν είμαστε ανθρώπινοι πια; Άραγε ξεχάσαμε την ίδια μας τη φύση;

Η φράση «είναι ανοιχτό προς όλους» ήταν το κλειδί. Στην εποχή μας, που τα πάντα είναι ερμητικά κλειστά, κλειδωμένα και μη διαπερατά το μυθικό σπίτι του Ροδάκη, είναι ανοιχτό προς όλους χωρίς καμία προϋπόθεση.

Το σπίτι του Ροδάκη στην Αίγινα με επισκέπτες — Το σπίτι του Ροδάκη είναι ανοιχτό προς κάθε άνθρωπο που θέλει να το επισκεφτεί. Ο αρχιτέκτονας που διέσωσε το σπίτι από βέβαια καταστροφή, ξεναγεί τον κόσμο στο χώρο, αφηγούμενος ακούραστα την ιστορία του. **Η είσοδος ειναι ελεύθερη για όλους κατόπιν επικοινωνίας στο rodakishouse.org. Φωτογραφία © Zvoura.gr**

House of Rodakis — Πολύ συχνά φοιτητές από Πανεπιστήμια όλου του κόσμου επισκέπτονται το χώρο για να μάθουν αλλά και να μελετήσουν την αρχιτεκτονική του κτίσματος. Στη φωτογραφία, το “γρήγορο” σκίτσο και οι σημειώσεις ενός φοιτητή αρχιτεκτονικής από το Πανεπιστήμιο της Βοστώνης κατά της διάρκεια της ξενάγησης. Φωτογραφία © Zvoura.gr

“Μακροβούτι. Κρατώ την ανάσα μου ενώ καταδύομαι μέσα σε μια υδάτινη σφαίρα στα βάθη της ιστορίας και αναζητώ τον άνθρωπο που θα με βοηθήσει να μάθω περισσότερα.“

Στον Διονύση Σοτοβίκη έφτασα αναζητώντας την άκρη του νήματος μιας προσωπικής μου ιστορίας, η οποία συνδέεται άρρηκτα με την αρχιτεκτονική και την συναισθηματική δόμηση. Ο Διονύσης είναι o αρχιτέκτονας, ο οποίος προχώρησε στη διάσωση και την συντήρηση της ιστορικής οικίας Ροδάκη, διαφυλάττοντας το μνημείο από βέβαιη ολική καταστροφή. Έχει πίστη στις ίδιες βαθιές αξίες με τις οποίες ο Ροδάκης έκτισε το μυθικό αυτό σπίτι. Το βασικό στοιχείο που αναγνωρίζεις στον Ροδάκη είναι το ήθος.

Διονύσης Σοτοβίκης_Αλέξανδρος Ροδάκης — Ο Διονύσης Σοτοβίκης είναι ο αρχιτέκτονας που συντήρησε και έσωσε το σπίτι από βέβαιη και ολική καταστροφή. Στη φωτογραφία κατά τη διάρκεια της ξενάγησης στο εσωτερικό του σπιτιού. Φωτογραφία © Μαρία Σαρρή

Όπως υποστηρίζει ο Διονύσης Σ. στο περιοδικό “themata” το ήθος*² είναι «[…]η καθαρότητα της ψυχής που μετουσιώνεται σε πράξη, έργο, κτίσμα…είναι έκφραση ψυχής και γι’ αυτό μόνο τα μάτια της ψυχής μπορούν να το αναγνώσουν. Δεν έχει αισθητική, δεν έχει λογική, δεν έχει μορφή, δεν έχει υλικό, δεν έχει πατρίδα, έχει, όμως, καθαρότητα. Διαύγεια. Είναι καθαρό, σπινθηροβόλο, αυθεντικό, τρυφερό…χωρίς το ήθος ο χρόνος διαλύει τη μορφή και τη μάζα των πραγμάτων…το συγκολλητικό στοιχείο που ενώνει τις πέτρες με τον ουρανό, τα μάρμαρα με το φως, τη φωτιά με τη θάλασσα, τον αέρα με τον χρόνο… ένα βασικό δομικό στοιχείο από το οποίο δύναται να χτίζονται αντικείμενα, κτίρια & πόλεις. Το βασικό δομικό υλικό του πολιτισμού και αυτό που μπορεί να ενώνει πολλές αντιφατικές ιδεολογίες και αισθητικές προσεγγίσεις […]»

Ο μύθος της αλήθειας

Θρύλοι, μύθοι, δοξασίες και περίεργες ιστορίες ντύνουν τη φήμη του «σπιτιού με τα αγάλματα». Τα πρωτεία της ανακάλυψής του αποδίδονται στον Adolf Furtwängler, αρχαιολόγο, ιστορικό της τέχνης και ανασκαφέα του ναού της Αφαίας στην Αίγινα. Ο Ροδάκης, κρητικής καταγωγής γεννήθηκε το 1854. Το 1884 ενώ ήταν 30 χρόνων ξεκίνησε να χτίζει το σπίτι όπου έζησε με τη γυναίκα και τα οκτώ παιδιά του. Εργάστηκε στις ανασκαφικές εργασίες δίπλα στον Furtwängler, o οποίος αντιλήφθηκε την αξία του σπιτιού και το έκανε γνωστό στην επιστημονική κοινότητα της εποχής στις αρχές του 20^ου αιώνα. Ο σπουδαίος αρχιτέκτονας Δημήτρης Πικιώνης χτίζει ακολουθώντας τις αρχές της Σχολής του Bauhaus, ωστόσο όταν έρχεται σε επαφή με το σπίτι του Αλέξανδρου Ροδάκη, αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζει. Το σπίτι απασχόλησε όλο τον κόσμο της αρχιτεκτονικής διανόησης, τον Α. Κωνσταντινίδη, τον Δ. Φιλιππίδη, τον Le Corbusier, τον Adolf Loos αλλά και της λογοτεχνίας όπως τον Γιώργο Σεφέρη, τον Στρατή Δούκα, τον Φώτη Κόντογλου κ.ά.

Το σπίτι του Ροδάκη — Στην κεντρική όψη πρόσοψη του κτίσματος στέκονται τα τέσσερα γλυπτά (σήμερα σώζονται τα τρία) που είχε δημιουργήσει ο Αλέξανδρος Ροδάκης και σύμφωνα μ’ εκείνον, τα γλυπτά αυτά αποτελούν τους εννοιολογικούς θεμέλιους λίθους πάνω στο οποίους στηρίζεται το κτίσμα. **Φωτογραφία © Μαρία Σαρρή**

Το σπίτι του Ροδάκη_αγάλματα — Τα τέσσερα γλυπτά με τη σειρά που τα βλέπουμε στη φωτογραφία είναι ο αετός που συμβολίζει τη δύναμη, το φίδι που συμβολίζει τη γνώση, το ρολόι το οποίο δεν έχει βρεθεί ακόμα και συμβολίζει το χρόνο και ο χοίρος που συμβολίζει την τύχη. **Φωτογραφία © Μαρία Σαρρή**

Το φίδι_σπίτι του Ροδάκη — Λεπτομέρεια από το γλυπτό της πρόσοψης που απεικονίζει το φίδι, το οποίο **κατά τον Ροδάκη** συμβολίζει τη γνώση. **Φωτογραφία** **© Μαρία Σαρρή**

Ο λόγος που πιθανότατα απασχολεί σε μεγάλο βαθμό τον αρχιτεκτονικό κόσμο είναι γιατί υπάρχει διάσταση ανάμεσα στην επιστήμη της αρχιτεκτονικής με την έννοια που συγκροτείται στον σύγχρονο μοντέρνο κόσμο και στον θεμέλιο λίθο του έργου που είναι η ψυχή. Από την μία πλευρά η ψυχή με τα θετικά συναισθήματα να πηγάζουν από αυτήν, αποτελεί βασικό στοιχείο της ισορροπημένης ανθρώπινης υπόστασης και από την άλλη, οι αλγοριθμικές εξισώσεις και τα γεωμετρικά φράκταλς που μπορούν να δημιουργούν μεγάλα έργα εκπροσωπώντας την μοντέρνα σχεδίαση προκειμένου να αποτελέσουν μνημεία του μέλλοντος. Συζητώντας με αρχιτέκτονες, εντυπωσιάστηκα όταν μου εξήγησαν τον τρόπο με τον οποίο εκπαιδεύονται να σχεδιάζουν σε κάποια πανεπιστήμια δημιουργώντας επί της ουσίας αρχιτέκτονες «ρομπότ» οι οποίοι δημιουργούν «αποστειρωμένα», με το στοιχείο της ψυχής να είναι απόν.

«Η ψυχή του φυσικού περιβάλλοντος επιδρά στον άνθρωπο και η ψυχή του ανθρώπου επιδρά στο φυσικό περιβάλλον […] Ο άνθρωπος συλλαμβάνει τη μορφή από τη φύση, μα τη φωτίζει με την παράδοση, που την συγκεντρώνει και της δίνει αιώνιο ρυθμό.[…] Από τη βία δεν βγαίνει τίποτα καλό στη ζωή μας, και είναι περιττές οι τόσες τεχνοκουβέντες μας, και ό,τι μολύνει την αληθινή πνευματική κατάσταση του ανθρώπου, απ’ όπου βγαίνει η τέχνη.[…] Αναγνωρίζουμε πως στις σημερινές συνθήκες είναι αστείο να θέλουμε να τα βγάλουμε πέρα με το τέρας. Δεν μπορούμε με τα αδύναμά μας χέρια να γκρεμίσουμε όλες τις σημερινές μεγαλουπόλεις, αυτά τα μιάσματα της ακαλαισθησίας. Μα ένα επιτακτικό καθήκον μας επιβάλλει να εκτιμούμε παρ’ όλη τη σημερινή κακοδαιμονία αυτό που κρατιέται αγνό στη ζωή μας, δηλαδή τη σχέση του αγνού ανθρώπου με τη φύση και που ενδιαφέρει στις λίγες ψυχές, που βρίσκονται μέσα στο χάος του μοντερνισμού.[…] Ο αληθινός Αρχιτέκτων, ο άνθρωπος της παράδοσης δεν θα κάνει, όπως ο σημερινός, μάταιους υπολογισμούς στο ξεμοvαχιασμένο γραφείο του, μα θα εξευγενίσει το λαϊκό ρυθμό που βγαίνει από την αιτία του περιβάλλοντος.» ^_*3

Απόσπασμα #1 συζήτησης με το Διονύση Σοτοβίκη στην αυλή του σπιτιού

Ερ.:Τι πιστεύεις ότι συμβαίνει εδώ, στην Οικία Ροδάκη; Εσύ πώς έφτασες εδώ;

Δ.Σ.: Για μένα το σπίτι του Ροδάκη είναι κάτι μαγικό. Χωρίς να έχω καμία σχέση με το μέρος ή με την οικογένεια Ροδάκη, δέχτηκα ένα κάλεσμα και δόθηκα ολοκληρωτικά σ’ αυτό. Φαντάσου ότι έρχομαι δέκα χρόνια σχεδόν εδώ τακτικά και δεν έχω γυρίσει όλο το νησί. Ήρθα περίπου πριν 15 χρόνια πρώτη φορά για να δω το σπίτι με μια φίλη μου, αρχιτεκτόνισσα. Έκανε πολλή ζέστη και ο τόπος ήταν γεμάτος χόρτα. Όταν φύγαμε άρχισε να φωνάζει οργισμένη ότι με πιάνει μια παράλογη μανία να σώζω τα παλιά σπίτια. Χρόνια αργότερα κατάλαβα ότι αυτό είναι το πρόβλημα των αρχιτεκτόνων.

Το σπίτι του Ροδάκη ξαναπαίρνει ζωή — Το σπίτι του Ροδάκη αποκτά και πάλι ζωή. Ο Διονύσης Σοτοβίκης με το γιο του Αλέξανδρο στον κήπο του σπιτιού και ενώ η Άνοιξη κάνει αισθητή την παρουσία της, σε μία από τις πρώτες επισκέψεις το 2016. © Διονύσης Σοτοβίκης

Σαν αρχιτέκτονες βάζουμε πάνω απ’ όλα τον εγωισμό μας και νομίζουμε ότι έχουμε απαντήσει τα πάντα σ’ αυτήν την ζωή. Πιστεύουμε ότι ξέρουμε τα πάντα. Θεωρούμε ότι εμείς θα σχεδιάσουμε και θα ορίσουμε πώς θα είναι το μέλλον μέσα από την αρχιτεκτονική. Ωστόσο αυτό συμβαίνει χωρίς να μελετάμε τους ανθρώπους για τους οποίους χτίζουμε. Δεν ενδιαφερόμαστε ποιο είναι το παρελθόν και οι συνθήκες που πλαισιώνουν κάθε φορά ένα έργο. Δεν δίνουμε τον απαραίτητο χρόνο και ενέργεια στην ανάγνωση των πραγμάτων που περιβάλλουν τους ανθρώπους για τους οποίους θα χτίσουμε.

Θύρα στην οικία Ροδάκη — Στην αριστερή φωτογραφία μπορούμε να δούμε τη σημερινή κατάσταση μιας θύρας της οικίας μετά την αποκατάσταση. Στη δεξιά φωτογραφία βλέπουμε την ίδια θύρα στην κατάσταση που παραλήφθηκε από τον Δ.Σοτοβίκη. Ο Ροδάκης χρησιμοποιεί “ιδιαίτερες” κλίμακες στο σπίτι. Το κατώφλι της συγκεκριμένης πόρτας είναι ιδιαίτερα χαμηλό και ο λόγος που κατασκευάστηκε μ’ αυτόν τον τρόπο είναι γιατί ο ίδιος πίστευε ότι: “Στο σπίτι ο άνθρωπος πρέπει να μπαίνει ταπεινός, λυγίζοντας τα γόνατα και σκύβοντας.” Φωτογραφία αριστερά © Zvoura.gr, φωτογραφία δεξία © Διονύσης Σοτοβίκης.

Οικία Ροδάκη — **Εξωτερική άποψη του κτιρίου, πριν τις διαδικασίες συντήρησης και διάσωσης. Φωτογραφία © Διονύσης Σοτοβίκης**.

σπίτι ροδάκη βράδυ — **Βραδινή άποψη του σπιτιού σήμερα. Φωτογραφία © Διονύσης Σοτοβίκης**.

Η ζωή μας και η αρχιτεκτονική έχει πάψει να είναι ανθρώπινη, να σέβεται το παρελθόν, να έχει αξίες να έχει μέτρο και πάνω απ’ όλα θετικά συναισθήματα. Ο σύγχρονος και ο μοντέρνος τρόπος ζωής τείνει να θεωρεί ότι το συναίσθημα είναι κάτι που πρέπει να εκλείψει. Και αυτό ακριβώς μου κίνησε το ενδιαφέρον στο σπίτι αυτό. Όπως πολύ συχνά έλεγε και ο δημιουργός του έργου αυτού, πρόκειται για ένα σπίτι που έχει κτιστεί με ιδέες παρά με πέτρες.

rodakis house — **Άποψη του εσωτερικού του σπιτιού μετά την αποκατάσταση. Φωτογραφία © Μαρία Σαρρή**

λεπτομέρεια γλυπτού ροδάκης — Λεπτομέρεια της προηγούμενης φωτογραφίας. Γλυπτό πάπιας που είχε φιλοτεχνήσει ο Ροδάκης. Φωτογραφία © Μαρία Σαρρή

«…Στο εσωτερικό του σπιτιού είχε συνθέσει το κάθε τι με την ίδια εκζήτηση με την ίδια φροντίδα. Το χτίσιμο του σπιτιού ήταν μια συμπεριφορά παρά μια κατασκευή…» _^*4

Ο Ροδάκης έχτισε το σπίτι “χρησιμοποιώντας” τον συναισθηματικό κόσμο της ψυχής του, πριν το μοντερνισμό. Στην συνέχεια ακολούθησε ο μοντερνισμός και ουσιαστικά κατέρριψε αυτό τον τρόπο ζωής. Έχει μεγάλο ενδιαφέρον ότι το σπίτι ήταν πολύ γνωστό στο απόγειο του μοντερνισμού. Πολύ συνειδητά και ενώ είναι γνωστό για την συναισθηματική δόμηση, προσπερνούν το λόγο για τον οποίο είναι γνωστό και έτσι χάνεται η ουσία της δημιουργίας και της ύπαρξής του, μέσα στα χρόνια. Πολύ συχνά δεν βλέπουμε την ουσία και μένουμε στο περιτύλιγμα και εκεί χάνεται η πανανθρώπινη αξία της ζωής αλλά και του θανάτου.

Ο Ροδάκης έφτιαξε δυο μικρά χεράκια στο τζάκι του για να χαιρετά τους επισκέπτες όταν δεν θα βρίσκεται στη ζωή. Πόσο πιο σεμνό μπορεί να είναι αυτό, για να είναι γιγαντιαίο. Ας κατασκευάσει κάποιος το πιο μεγάλο και μοντέρνο κτίριο του κόσμου, δεν πρόκειται να μπορεί να αγγίξει την μεγαλοσύνη αυτού του πράγματος.

χέρια στο τζάκι του ροδάκη — Τα περίφημα σκαλιστά χέρια που βρίσκονται στο τζάκι-εστία του εσωτερικού του σπιτιού στη θέση που βρίσκόταν η κουζίνα. Φωτογραφία © Μαρία Σαρρή

«…επειδή το σπίτι αυτό ήταν το δικό του σύμπαν, η ζωή του, ο Ροδάκης του είχε δώσει όλη του την ψυχή, όλη του την καρδιά και όλη του τη φαντασία…είχε προσθέσει χωρίς να το ξέρει, εκείνο που χρειάζεται σε μιαν απλή κατασκευή για να γίνει αρχιτεκτονική: αγάπη και ευαισθησία».^_*5

Για να καταλάβει κάποιος αυτό που συμβαίνει με το σπίτι είναι αρκετό ένα μόνο πράγμα. Να μην έχει χάσει την επαφή του με το συναίσθημά του, με την ψυχή του. Μεγαλώνοντας, μας μαθαίνουν να αποκοπτόμαστε από το συναίσθημα μας. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο συμβαίνει αυτό είναι ότι οι συγγενείς και αλλά και το σχολείο όταν είμαστε μικροί, το πρώτο πράγμα που μας μαθαίνουν είναι να μην κλαίμε. Δεν πρέπει να κλαίμε. Μα γιατί υπάρχει ένα τέτοιο αίτημα; Ανατριχιάζω κάθε φορά που το ακούω. Το κλάμα είναι η κορυφαία στιγμή του ανθρώπου. Όλη η ψυχή, το μυαλό και το σώμα του, πάλλεται με ένα συγκεκριμένο θέμα. Είτε κλαίει κάποιος από χαρά είτε από λύπη σημαίνει ότι πρόκειται για κάτι πάρα πολύ σημαντικό. Δεν υπάρχει πιστεύω κάτι πιο πολύτιμο από τα δάκρυα, είναι η υπέρτατη εκδήλωση συγκίνησης. Πρόκειται για το συναίσθημα της συγκίνησης που έχει «ξεχειλίσει» και με κάποιον τρόπο εκδηλώνεται σωματικά. Είναι η ταύτιση της ψυχής με το σώμα και το μυαλό, που λειτουργούν κάτω από την ίδια συνθήκη και αυτό είναι κάτι πάρα πολύ σπάνιο και πολύτιμο. Και αυτή την πιο σημαντική στιγμή της ανθρώπινης ύπαρξης προσπαθούμε δομημένα και οργανωμένα να την εξαλείψουμε και μάλιστα χωρίς λόγο.

Η ευτυχία με την επιτυχία είναι δυο πράγματα ταυτόσημα, μόνο όταν ο δρόμος των δυο αυτών περνάει μέσα από την καρδιά μας. Αυτό είναι που μας κάνει ευτυχισμένους και πετυχημένους σε ό,τι κάνουμε. Αλλιώς όποιο από τα δυο και να πετύχεις υπό κάποιες συνθήκες δεν έχει νόημα. Οι περισσότεροι άνθρωποι κάνουν επιτυχίες αλλά είναι πολύ δυστυχισμένοι στην πραγματικότητα. Και για να επιστρέψουμε. Τα σπίτια σήμερα θεωρούμε ότι είναι μια «μορφοποίηση» της επιτυχίας μας. Επενδύουμε τα λεφτά που αποκτήσαμε από την εργασία με την οποία δεν είμαστε ευτυχισμένοι. Και ύστερα λέμε: Κοίτα εγώ πώς τα κατάφερα! Και γι’ αυτό ακριβώς θέλουμε να κάνουμε κάτι πιο μεγάλο, πιο ακριβό, πιο σύνθετο, πιο εντυπωσιακό για να δείξουμε πόσο «πετυχημένοι» είμαστε στο άλλο κομμάτι, εκεί δηλαδή που χάσαμε την ψυχή μας. Και καταλήγουμε ότι χάσαμε την ψυχή μας για κάτι που δεν έχει ψυχή. Ένα σπίτι για να έχει αξία πρέπει να είναι γεμάτο από το παρελθόν αλλά και από το παρόν. Ένα άδειο σπίτι δείχνει πόσο κενοί έχουμε μείνει γιατί κάπου χάσαμε την ψυχή μας, προκειμένου να φουσκώσουμε το μπαλόνι της δυστυχίας μας, από επιτυχία.

θύρα σπίτι οικίας ροδάκη — Λεπτομέρειες από το ανάγλυφο που περιτρέχει **το άνω μέρος** μίας από τις θύρες της οικίας. **Φωτογραφία** © Μαρία Σαρρή

«Η επιτυχία δεν έχει νόημα, αν δεν περνάει μέσα από την ευτυχία.» Σημείο μηδέν. Τα πόδια μου ακουμπούν στον πυθμένα, τα γόνατα μου λύγισαν, τα μαλλιά μου αιωρούνται προς την επιφάνεια. Μόλις έφτασα στα άδυτα της υπόθεσης. Ο «βυθός» είναι μαγικός.

Ο Ροδάκης είναι μια ιδέα, ένας άνθρωπος-σύμβολο για τον οποίο δεν υπάρχει κάποιο φωτογραφικό αποτύπωμα. Δεν ξέρουμε ποια ήταν η πραγματική μορφή του και η όψη του. Πρόσφατα αποκαλύφθηκε μία φωτογραφία της γυναίκας του, η οποία ταυτοποιήθηκε μέσω ενός γλυπτού που βρέθηκε μέσα στο σπίτι. Δεν σώζεται σχεδόν τίποτα για εκείνον.

**Πρόσφατα αποκαλύφθηκε μία φωτογραφία της γυναίκας του, Βασιλική Ροδάκη**, η οποία ταυτοποιήθηκε μέσω ενός γλυπτού που βρέθηκε μέσα στο σπίτι. Την φωτογραφία παραχώρησε η Πηνελόπη και ο Δημήτρης Δαρέμας.

Δεν ξέρουμε πώς ήταν το βλέμμα του, το σχήμα του προσώπου του, το χαμόγελό του, ποια έκφραση άραγε πήρε το πρόσωπό του όταν σκάλιζε το Αχ Βαχ το 1897 σε κάποιον από τους τοίχους του σπιτιού του. Είχε μεγάλη οικογένεια, οκτώ παιδιά. Μέχρι και το 1990 η τελευταία του κόρη ζούσε στο σπίτι αυτό. Πληροφορίες έχουν έρθει στο φως με το σταγονόμετρο. Ωστόσο δεν έχει καμία σημασία καθώς το σπίτι «αποτελεί» τον ίδιο τον μπάρμπα Αλέξανδρο, ο οποίος μπορεί να αφηγείται μέσα από τις δομικές έννοιες της ζωής που έκτισε, διδάσκοντας τις αξίες για την ανθρώπινη ζωή, ακούραστα μέσα στους αιώνες. Το σπίτι της Αίγινας αποτελεί μνημείο γιατί μας διδάσκει την ανθρώπινη ζωή και πώς αυτή στέκεται όρθια μέσα από τη πυγμαία υποστήριξη των αξιών. Των αξιών που χωρίς αυτές η ζωή γίνεται κίβδηλη.

ποίημα Ροδάκη — “ΚΑΛΗΤΕΡΑ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΝΑ ΗΤΟΝ ΚΡΙΑ ΠΕΤΡΑ, ΠΑΡΑ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΣΤΟΧΑΞΗ ΚΑΙ ΦΡΟΝΗΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΡΑ”. Ένας από τους στίχους που χάραξε ο ίδιος Ροδάκης σ’ έναν από τους τοίχους του σπιτιού του. **Φωτογραφία** © Διονύσης Σοτοβίκης.

Το σπίτι ήταν ένα έργο σε αέναη εξέλιξη για τον Ροδάκη που ποτέ δεν ολοκληρώθηκε. Ποτέ δεν ήταν κάτι στατικό, παρόλο που τα υλικά του ήταν «αδρανή» αλλά ένα έργο αεικίνητα εξελισσόμενο για πάντα. Το σπίτι αντικατοπτρίζει τη ζωή του Αλέξανδρου Ροδάκη σε συνέχειες, σε κομμάτια. Χτίστηκε με την γνωστή «προσθετική» κατά την λαϊκή αρχιτεκτονική. Κάθε τμήμα που έκτιζε – κατά τις ανάγκες που προέκυπταν- το ένωνε με το υπόλοιπο σπίτι κάθε φορά, αποτυπώνοντας το πέρασμα της ζωής του από τη μία φάση του βίου του στην άλλη. Το κτίσμα σοφό αλλά και πρακτικό, όπως ακριβώς η ίδια η ζωή. Όπως μας λέει και ο Διονύσης, οι κλίμακες του δείχνουν με μεγάλη σοφία ότι ο άνθρωπος δεν θέλει μεγάλους χώρους για να αισθανθεί ασφαλής και να δει την αλήθεια του. «Σήμερα σχεδιάζουμε μεγάλους – συνήθως αχανείς – χώρους, που τελικά μένουν κενοί». Ο Ροδάκης έκανε το πιο απλό πράγμα του κόσμου γι’ αυτό δεν μπορεί ο κόσμος να το κατανοήσει σήμερα. Ο λόγος είναι ότι δεν πράττουμε το αυτονόητο – δεν λειτουργούμε με το θετικό συνάισθημα της ψυχής μας- γιατί έχουμε ξεχάσει ποιο είναι το πραγματικό νόημα της ζωής.

Εσωτερικό σπιτιού Ροδάκη — Άποψη του εσωτερικού της οικίας Ροδάκη αλλά και της θέας προς τον Μεσαγρό που διακρίνεται από το παράθυρο. **Φωτογραφία** © Μαρία Σαρρή

Ένα σπίτι κτισμένο με έννοιες και αυτό είναι η απόλυτη αλήθεια. Δεν υπάρχει ίχνος μεταφοράς ή αναλογίας στη φράση αυτή, μόνο απόλυτη αλήθεια. Ο μύθος που αιωρείται γύρω από το αρχιτεκτονικό μνημείο έχει μόνο αλήθεια και η αλήθεια είναι πολύ ισχυρή, γεγονός που την καθιστά ικανή να κτίσει τον πιο μεγάλο μύθο. Ο Αλέξανδρος Ροδάκης μετουσίωνε τα συναισθήματά του σε υλικά έργα με έναν μοναδικό δικό του τρόπο όντας απόλυτα ειλικρινής σε κάθε έκφρασή του. Το ίδιο πράττει και ο Σοτοβίκης. Βαθιά συναισθηματικός άνθρωπος, ανήσυχος – ευτυχώς – μοναδικά ειλικρινής και ουσιαστικός. Το καταλαβαίνεις από τα πρώτα λεπτά που τον συναντάς. Ο Διονύσης είναι ο άνθρωπος λοιπόν που σαν άλλο μέλος της οικογένειας Ροδάκη συνεχίζει το έργο του μπαρμπα-Αλέξανδρου, όπως τον αποκαλούσαν στο Μεσαγρό οι γείτονες. Ο Δ. Σοτοβίκης δεν έκανε μια απλή διάσωση του σπιτιού, διετέλεσε «μνημόσυνο» στην αρχιτεκτονική γλώσσα στο όνομα της ζωής του Α. Ροδάκη. Και πως αλλιώς θα γινόταν αφού η ζωή του έχει μείνει παρακαταθήκη μέσα από την αρχιτεκτονική.

λεπτομέρειες σπίτι Ροδάκη — Λεπτομέρειες από διάφορα σημεία, είτε στο εσωτερικό είτε στον εξωτερικό περίβολο του σπιτιού. **Φωτογραφία** **© Μαρία Σαρρή**

Δεν ήταν ένας «συνηθισμένος» άνθρωπος που ασχολούνταν μόνο με τις αγροτικές εργασίες για να ζει την οικογένειά του. Επρόκειτο για έναν αυτοδίδακτο αρχιτέκτονα, γλύπτη, μουσικό, ζωγράφο και ποιητή που είχε το θάρρος για την εποχή στην οποία έζησε – λίγο μετά την εθνική απελευθέρωση, μετά από πολλά χρόνια σκοταδισμού που σκέπαζε τη χώρα- να υποστηρίξει όλα αυτά που έμφυτα αγαπούσε και καλλιεργούσε για τον εαυτό του και συνδέονται με την τέχνη μέσα από το βίωμά της καθημερινότητας. Είχε το θάρρος αλλά και την τόλμη να ζει και να υποστηρίζει «ανοιχτά» όλα όσα συγκινούσαν την ψυχή του, δίχως να νοιάζεται για το τι θα πει ο κόσμος.

σπίτι του ροδάκη — Εκτός από τα γλυπτά στην πρόσοψη του σπιτιού, στην πλαϊνή όψη υπάρχουν δυο ανδρικές κεφαλές μυστακοφόρων. Κατά κάποιες απόψεις, οι κεφαλές απεικονίζουν του΄ρκους πολεμιστές αλλά κατά κάποιες άλλες απόψεις απεικονίζουν τα αδέρφια του Αλέξανδρου Ροδάκη. Φωτογραφία © Μαρία Σαρρή

Είναι φοβερά δύσκολο και τολμηρό να έχεις το θάρρος να γνωρίζεις και να χρησιμοποιείς τη δική σου σκέψη, μία από τις βασικές παραδοχές του Διαφωτισμού κατά τον Καντ, το γνωστό Sapere Aude – Τόλμα να γνωρίζεις. Η γνώση δεν έχει μόνο την έννοια της «κατάκτησης» του πνευματικού περιεχομένου αλλά και της αποδοχής της γνώσης αυτού που είμαστε και αισθανόμαστε μέσα από αυτά που έχουμε το θάρρος να αναγνωρίζουμε και να αποδεχόμαστε τόσο για τον υπόλοιπο κόσμο όσο και για τον εαυτό μας.

Απόσπασμα #2 συζήτησης με το Διονύση Σοτοβίκη στην αυλή του σπιτιού

Ερ.: Τι είναι η αρχιτεκτονική για εσένα;

Δ.Σ.: Η αρχιτεκτονική για εμένα είναι ό, τι είναι η ζωή. Είναι δύο έννοιες ταυτόσημες. Η αρχιτεκτονική θα έπρεπε να είναι μέρος της ζωής κάθε ανθρώπου. Η αρχιτεκτονική τηρεί δυο βασικά δεδομένα για την ανθρώπινη επιβίωση, τη στέγαση και τον πολιτισμό – δηλαδή την πνευματική στέγαση. Το σπίτι του καθενός αντικατοπτρίζει και τον χαρακτήρα του, πώς σκέφτεται, πώς πράττει, ποιος είναι επί της ουσίας.

Η αρχιτεκτονική καθορίζει το πλαίσιο, την αισθητική, τον τρόπο σκέψης και αντίληψης για τη ζωή κάθε ανθρώπου. Όταν περπατάς στην πόλη, το πρώτο πράγμα που αντικρύζεις είναι αρχιτεκτονική. Όταν αναζητάς πολιτισμό, συναντάς την αρχιτεκτονική στις περισσότερες των περιπτώσεων. Όλα αυτά έχουν στον επίκεντρό, τον άνθρωπο.
Σήμερα συνηθίζουμε να μένουμε σ’ αυτά που μας εντυπωσιάζουν και όχι σ’ αυτά που μας συγκινούν. Οι εντυπώσεις είναι εικόνες, είναι σχήματα, σχέδια που δεν έχουν απαραίτητα κάποιο βαθύτερο νόημα πάντα. Η συγκίνηση είναι συναίσθημα και αυτό είναι κάτι που εξ’ ορισμού υπάρχει στο βάθος και δεν συνάδει πάντα με την εικόνα. Η εικόνα δεν μπορεί να συστήνεται ως όμορφη αν υπερβατικά δεν αγγίζει τις χορδές της ανθρώπινης ψυχής μέσα από την αισθητηριακή εμπειρία.

σπίτι ροδάκη — **Λεπτομέρειες, πάνω από το τζάκι-εστία του σπιτιού. Φωτογραφίες © Μαρία Σαρρή**

Δεν χρειάζονται τόσα πολλά λεφτά για να φτιαχτεί ένα σπίτι. Δεν είναι το νόημα αυτό. Η αρχιτεκτονική δεν υπάρχει για να εντυπωσιάζει αλλά για να συγκινεί. Ο εντυπωσιασμός συνδέεται με την εικόνα και την έκπληξη που μπορεί να προκαλέσει ένα πράγμα. Η συγκίνηση συνδέεται με το συναίσθημα και αυτό είναι κάτι πάρα πολύ βαθύ.
Η αρχιτεκτονική δεν είναι κάτι μουσειακό, κάτι νεκρό, κάτι που δεν έχει ζωή. Η αρχιτεκτονική από τη σύλληψη της υπάρχει για να εκφράζει τα συναισθήματα της ψυχής. Αυτό προσπάθησα να διαφυλάξω για να μην «γκρεμιστούν» οι ιδέες που ο Ροδάκης μεταφέρει μέσα στο χρόνο μέσω της αρχιτεκτονικής του. Πολλές φορές τα σπίτια αντικατοπτρίζουν σχέσεις ανθρώπων. Οι άνθρωποι φεύγουν από τη ζωή και η σχέση συνεχίζει να υπάρχει, δεν σταματά και αυτό συμβαίνει μέσα από το χώρο που έχει η βιωθεί η σχέση.

στέρνα σπίτι ροδάκη — **Λεπτομέρεια του στόμιου της στέρνας που υπάρχει στο εμπρόσθιο μέρος του σπιτιού. © Διονύσης Σοτοβίκης.**

Βγαίνω στην επιφάνεια του νερού και παίρνω αέρα. Επιπλέω στο νερό, από μια μικρή οπή χαζεύω το γαλάζιο ουρανό. Ο βυθός μαγεύει, έχει τη δύναμη να σε κρατάει εθιστικά στην αγκαλιά του. Ωστόσο, δεν χρειάζεται να πνιγείς γιατί σου αρέσει το χρώμα του νερού. Μπορείς να βάλεις για προσκέφαλο τον τόπο του αντικατοπτρισμού και να σηκώσεις το βλέμμα ψηλά, στην αλήθεια.

«Υπάρχει μέσα στο ρυθμό της αληθινής κοινωνίας ένα μυστικό πολύ απλό: η τέχνη, μα πολύ δύσκολο να κατανοηθεί από τα σημερινά μυαλά μας, που έχουν την ολέθρια επίδραση του κακού ατταβισμού. Η τέχνη βγαίνει έτσι έμφυτη και μόνη της από τούτη την αμοιβαία κοινωνία και επαφή των ανθρώπων, όπως τα ίδια τα φυτά που φυτρώνουν από τη γη.»_^*6

Ο Ροδάκης ήταν ένας γνήσιος καλλιτέχνης που φιλοτέχνησε το μοναδικό έργο της ζωής του, την ίδια τη ζωή του, δίχως φραγμούς και εμπόδια, ελεύθερα «πελεκώντας» με τους ματρακάδες του, σπιθαμή προς σπιθαμή το γλυπτό της ζωής του. Και ενώ οι υπόλοιποι άνθρωποι βάζουν την τέχνη στη ζωή τους για να μπορέσουν να αποκωδικοποιήσουν την καθημερινή ζωή και να την κάνουν οριακά ανεκτή πολλές φορές, ο Ροδάκης έζησε την κάθε ημέρα γεννώντας τέχνη χωρίς καμία απολύτως προσπάθεια. Ήταν απλώς ο εαυτός του, ως οντότητα και ως ύπαρξη. Γέννημα θρέμμα γνήσιος καλλιτέχνης που δεν καταπίεσε στο παραμικρό την υπόσταση του εαυτού του προκειμένου να γίνει αποδεκτός από το κοινωνικό γίγνεσθαι. Αγαπούσε κάθε ημέρα όλο και περισσότερο την τέχνης της ζωής, τελώντας τέχνη με την ίδια του τη ζωή.